Crisis económica y deterioro de los pactos sociales en el sur de Europa: Los casos de España y Portugal

Autores/as

  • Sergio González Begega Universidad de Oviedo
  • David Luque Balbona Universidad de Oviedo

DOI:

https://doi.org/10.3989/ris.2014.03.17

Palabras clave:

Agentes sociales, Conflicto sociolaboral, Diálogo social, Gobiernos, Intercambio político corporatista

Resumen


Los pactos sociales han sustentado la agenda de reformas socioeconómicas en la mayor parte de países de Europa occidental a lo largo de las últimas décadas. Sin embargo, la irrupción de la crisis económica ha erosionado la orientación general hacia el acuerdo. Desde 2008 se ha producido una deriva desde la «negociación hacia la imposición», que ha resultado particularmente intensa en el Sur de Europa. En España y Portugal, la puesta en marcha de reformas unilaterales por parte de los gobiernos bajo la vigilancia de las instituciones comunitarias ha provocado el debilitamiento de los pactos sociales. El artículo evalúa la reconfiguración de los equilibrios entre gobiernos y agentes sociales en estos dos países en el contexto de la crisis económica. Para ello, se analiza la emergencia de una nueva dinámica de intercambio político corporatista que combina el diálogo discontinuo y de corto alcance con la confrontación.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Alonso, L. E. 1994. «Macro y micro-corporatismo. Las nuevas estrategias de la concertación social». Revista Internacional de Sociología 8/9: 29-59.

Antón, A. 2011. Resistencias frente a la crisis. De la huelga general del 29-S al Movimiento 15-M. Valencia: Germania.

Aragón, J., F. Rocha y J. Torrens. 2000. Pactos y medidas de fomento del empleo en las Comunidades Autónomas. Madrid: Ministerio de Trabajo y Seguridad Social.

Avdagic, S. 2010. «When are concerted reforms feasible? Explaining the emergence of social pacts in Western Europe». Comparative Political Studies 43:628-657. http://dx.doi.org/10.1177/0010414009356178

Avdagic, S. 2011. «The conditions for pacts. A fuzzy set analysis of the resurgence of Tripartite Concertation». Pp. 17-44 en Social Pacts in Europe. Emergence, evolution and institutionalization, edited by Sabina Avdagic, Martin Rhodes, Jelle Visser. Oxford: Oxford University Press. PMCid:PMC4362562

Avdagic, S., M. Rhodes y J. Visser. 2011. «Introduction». Pp. 3-16 en Social Pacts in Europe. Emergence, evolution and institutionalization, edited by Sabina Avdagic, Martin Rhodes, Jelle Visser. Oxford: Oxford University Press. http://dx.doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199590742.003.0001

Baccaro, L. 2003. «What is alive and what is dead in the theory of corporatism?». British Journal of Industrial Relations 41:683-706. http://dx.doi.org/10.1046/j.1467-8543.2003.00294.x

Baccaro, L. y M. Simoni. 2008. «Policy concertation in Europe: Explaining government choice». Comparative Political Studies 41:1323-1348. http://dx.doi.org/10.1177/0010414008315861

Baumgarten. B. 2013: «Geração à Rasca and beyond: Mobilizations in Portugal after 12 March 2011». Current Sociology 61:457-473. http://dx.doi.org/10.1177/0011392113479745

Behrens, M., K. Hamann y R. Hurd. 2004. «Conceptualizing labour union revitalization». Pp. 11-30 en Varieties of unionism. Strategies for union revitalization in a globalizing economy, edited by Carola Frege and John Kelly. Oxford: Oxford University Press. http://dx.doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199270149.003.0002

Bravo Cui-as, A. 2014. «El gobierno recupera el diálogo social con planes de rentas mínimas y para parados de larga duración». El Mundo, 29 Junio de 2014.

Bretones, M. T. 2013. «Portugal en tiempos de crisis: la protesta social por el derrumbe del Estado del Bienestar». Pp. 999-1052 en Anuario del Conflicto Social 2012. Barcelona: Universidad de Barcelona.

Campos Lima, M. P. y A. Martín Artiles. 2011. «Crisis and Trade Union challenges in Portugal and Spain: between general strikes and social pacts». Transfer: European Review of Labour and Research 17:387-402. http://dx.doi.org/10.1177/1024258911410806

Campos Lima, M. P. y R. Naumann. 2011. «Portugal: from broad strategic pacts to policy-specific agreements». Pp. 147-173 en Social Pacts in Europe. Emergence, evolution and institutionalization, edited by Sabina Avdagic, Martin Rhodes, Jelle Visser. Oxford: Oxford University Press.

Cavaleiro, D. 2013. «Passos Coehlo propoe discussao do salario minimo nacional em 2014». Jornal de Negocios, 13 de noviembre de 2103.

Centro de Estudos Socials. 2013. A Anatomia da Crise: Identificar as problemas para construir as alternativas. Lisboa: Observatório sobre Crises e Alternatives (http://www.ces.uc.pt/observatorios/crisalt/). Consejo Económico y Social de España (CES). 2008-2013. Memoria sobre la situación económica y social. España. Madrid: CES.

Costa, H. A. 2012. «From Europe as a model to Europe as austerity: the impact of the crisis on Portuguese trade unions». Transfer: European Review of Labour and Research 18:397-410. http://dx.doi.org/10.1177/1024258912458866

Culppeper, P. D. y A. Regan. 2014. «Why don't governments need trade unions anymore? The death of social pacts in Ireland and Italy». Socioeconomic Review 12:723-745. http://dx.doi.org/10.1093/ser/mwt028

European Industrial Relations Observatory (Eiro). 2013. Final questionnaire. Portugal: social partners involvement in the reforms of pensions systems. Dublin: Eiro-Eurofound. http://www.eurofound.europa.eu/eiro/studies/tn1304032s/pt1304039q.htm).

Frege, C. M. y J. Kelly. 2003. «Union revitalization strategies in comparative perspective». European Journal of Industrial Relations 9:7-24. http://dx.doi.org/10.1177/095968010391002

Godino, A. y O. Molina. 2011. «Failed remedies and implications of the economic crisis in Spain». OSE Paper Series, Research Paper No. 6. Brussels: OSE. (http://www.ose.be/EN/publications/ose_paper_series.htm).

González Begega, S. y D. Luque Balbona. 2014. «¿Adiós al corporatismo competitivo en España? Pactos sociales y conflicto en la crisis económica». Revista Espa-ola de Investigaciones Sociológicas 148:79-102.

Grahl, J. y P. Teague. 1997. «Is the European Social Model fragmenting?». New Political Economy 2:405-426. http://dx.doi.org/10.1080/13563469708406315

Grote, J. y P. C. Schmitter. 2003. «The renaissance of national corporatism: Unintended side-effect of Economic and monetary union or calculated response to the absence of European social policy». Pp. 279-302 en Renegotiating the Welfare State. Flexible adjustment through corporatist concertation, edited by Frans Van Waarden and Gerhard Lehmbruch. London: Routledge.

Habermas, J. 1989.The structural transformation of the public sphere. Cambridge: MIT Press. PMid:2658414

Hall, P. y D. Soskice 2001. Varieties of Capitalism. The institutional foundations of comparative advantage. Oxford: Oxford University Press. http://dx.doi.org/10.1093/0199247757.001.0001

Hamann, K. y J. Kelly. 2011. Parties, elections and policy reforms in Western Europe. Voting for social pacts. Abingdon: Routledge.

Hamann, K., A. Johnston y J. Kelly. 2013. «Unions against governments. Explaining general strikes in Western Europe (1980-2006)». Comparative Political Studies 46:1030-1057. http://dx.doi.org/10.1177/0010414012463894

Hancke, B. 2013. Unions, Central Banks and the EMU. Labour market institutions and monetary integration in Europe. Oxford: Oxford University Press. http://dx.doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199662098.001.0001

Hancke, B. y M. Rhodes. 2005. «EMU and labor market institutions in Europe. The rise and fall of national social pacts». Work and Occupations 32:196-228. http://dx.doi.org/10.1177/0730888405274505

Hassel, A. 2003. «The politics of social pacts». British Journal of Industrial Relations 41:707-726. http://dx.doi.org/10.1046/j.1467-8543.2003.00295.x

Hassel, A. 2006. Wage setting, social pacts and the Euro. A new role for the State. Amsterdam: Amsterdam University Press. http://dx.doi.org/10.5117/9789053569191

Hemerijck, A. 2003. «The resurgence of corporatist policy coordination in an age of globalization». Pp. 33-69 en Renegotiating the Welfare State. Flexible adjustment through corporatist concertation, edited by Frans Van Waarden and Gerhard Lehmbruch. London: Routledge.

Huzzard, T. 2004. «Boxing and dancing: trade union strategic choices». Pp. 20-44 en Strategic Unionism and Partnership: Boxing or Dancing? Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Hyman, R. y R. Gumbrell-McCormick. 2010. «Trade unions, politics and parties: is a new configuration possible?». Transfer: European Review of Labour and Research 16:315-331. http://dx.doi.org/10.1177/1024258910373863

Köhler, H. D., S. González Begega y D. Luque Balbona. 2013. «Sindicatos, crisis económica y repertorios de protesta en el Sur de Europa». Pp. 1053-1074 en Anuario del Conflicto Social 2012, editado por Salvador Aguilar y María T. Bretones. Barcelona: Universidad de Barcelona.

Korpi, W. 1978. «Conflict, power and relative deprivation». American Political Science Review 68:1569-1578. http://dx.doi.org/10.2307/1959942

Lash, S. y J. Urry. 1987. The End of Organized Capitalism. Oxford: Polity Press.

Luque Balbona, D. 2012. «Huelgas e intercambio político en España». Revista Internacional de Sociología 70:561-585. http://dx.doi.org/10.3989/ris.2011.02.25

Medina Iborra, I., J. Molins y C. Navarro Gómez. 2013. «El papel de los agentes sociales en tiempos de crisis». Barataria. Revista Castellano-Manchega de Ciencias Sociales 15:161-178.

Molina, O. y F. Miguélez. 2013. «From negotiation to imposition: social dialogue in austerity times». ILO Working Paper 51, International Labour Office, Geneva.

Molina, O. y M. Rhodes. 2011. «Spain: from tripartite to bipartite pacts». Pp. 174-202 en Social Pacts in Europe. Emergence, evolution and institutionalization, edited by Sabina Avdagic, Martin Rhodes, Jelle Visser. Oxford: Oxford University Press. http://dx.doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199590742.003.0008

Monteiro Fernandes, A. 2014. «El impacto de la crisis en la situación laboral portuguesa" Pp. 891-906 en: El impacto de la gran crisis mundial sobre el Derecho del trabajo y de la Seguridad Social, editado por José Ignacio García Ninet,. Barcelona: Atelier

Natali, D. y P. Pochet. 2009. «The evolution of social pacts in the EMU era: what type of institutionalization?». European Journal of Industrial Relations 15:147-166. http://dx.doi.org/10.1177/0959680109103606

O'Donnell, G. y P. C. Schmitter. 1986. Transitions from Authoritarian Rule. Conclusions about uncertain democracies. Baltimore and London: Johns Hopkins University Press.

Öberg, P. O., T. Svensson, P. M. Christiansen, A., S. Nørgaard, H. Rommetvedt, y T. Gunnar. 2011. «Disrupted Exchange and Declining Corporatism: Government Authority and Interest Group Capability in Scandinavia». Government and Opposition 46:365-391. http://dx.doi.org/10.1111/j.1477-7053.2011.01343.x

Panitch, L. 1979. «The Development of Corporatism in Liberal Democracies». Pp. 119-146 en Trends towards Corporatist Intermediation, edited by Philippe C. Schmitter and Gerhard Lehmbruch. Beverly Hills: Sage.

Panitch, L. 1980. «Recent theorizations of corporatism: reflections on a growth industry». British Journal of Sociology 31:159-187. http://dx.doi.org/10.2307/589686

Pierson, P. 1994. Dismantling the Welfare State? Reagan, Thatcher and the Politics of Retrenchment. Cambridge: Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511805288

Pizzorno, A. 1978. 1991. «Intercambio político e identidad colectiva en el conflicto laboral». Pp. 381-407 en El resurgimiento del conflicto de clases en Europa Occidental a partir de 1968. Análisis comparativo, coordinado por Colin Crouch y Alessandro Pizzorno. Madrid: Ministerio de Trabajo y Seguridad Social.

Protàsio, J. 2013. «Cronología de la protesta social en Portugal de 2012». Pp. 983-998 en Anuario del Conflicto Social 2012, editado por Salvador Aguilar y María T. Bretones. Barcelona: Universidad de Barcelona.

Rhodes, M. 1998. «Globalization, Labor Markets and Welfare States: a Future of 'Competitive Corporatism?». Pp. 178-213 en The Future of European Welfare: a New Social Contract, edited by Martin Rhodes and Yves Meny. London: Palgrave MacMillan.

Royo, S. 2007. «Beyond confrontation: The resurgence of social bargaining in Spain in the 1990s». Comparative Political Studies 39:969-995. http://dx.doi.org/10.1177/0010414005278246

Schmitter, P. C. 1974. «Still the Century of Corporatism». Pp. 85-131 en The New Corporatism: Social-Political Structures in the Iberian World, edited by Fredrick B. Pike and Thomas Stritch. Notre Dame (IN): University of Notre Dame Press. http://dx.doi.org/10.1017/s0034670500022178

Schnabel, C. 2012. «Union Membership and Density. Some (not so) Stylized Facts and Challenges». IZA Discussion Papers Series 6792, IZA, Bonn. http://ftp.iza.org/dp6792.pdf

Siegel, N. A. 2005. «Social pacts revisited. Competitive concertation and complex causality in negotiated Welfare State reforms». European Journal of Industrial Relations 11:107-126. http://dx.doi.org/10.1177/0959680105052235

Sisson, K. y A. Martin. 2001. Pactos para el empleo y la competitividad. Madrid: Consejo Económico y Social. PMCid:PMC2014471

Streeck, W. y P. C. Schmitter. 1991. «From national corporatism to transnational pluralism: organized interests in the Single European Market». Politics and Society 19:133-164. http://dx.doi.org/10.1177/003232929101900202

Winkler, J. T. 1977. «The Corporatist Economy: Theory and Administration». Pp. 43-58 en Industrial Society: Class, Cleavage and Control. London: George Allen & Unwin.

Publicado

2015-08-30

Cómo citar

González Begega, S., & Luque Balbona, D. (2015). Crisis económica y deterioro de los pactos sociales en el sur de Europa: Los casos de España y Portugal. Revista Internacional De Sociología, 73(2), e013. https://doi.org/10.3989/ris.2014.03.17

Número

Sección

Artículos